De tien van Den Haag

De secretarissen-generaal tijdens de Tweede Wereldoorlog

Mei 1940. Nog voor het Nederlandse leger zich overgeeft aan de Duitsers, stappen alle ministers op een torpedobootjager richting Engeland. Op de valreep overhandigen ze de sleutels van het land aan de hoogste ambtenaren van de tien departementen: de secretarissen-generaal. ‘Pas goed op het land en als het te gortig wordt moet je aftreden,’ luidt hun laatste instructie.

Schoorvoetend meewerken met de bezetter

Wat doen de tien topambtenaren vervolgens? Hoe reageren ze op de eerste fases van de Jodenvervolging, op het inperken van de rechtsstaat? Schoorvoetend kiezen ze voor meewerken. Loyaliteit zit zo diep in het ambtelijk DNA dat reflectie weinig kans krijgt. Doorgaan is de regel. Om het Nederlandse overheidsapparaat te beschermen, de werkgelegenheid, de voedselvoorziening. En vooral: om de NSB de wind uit de zeilen te nemen.

In De tien van Den Haag zitten we bij de mannen aan de vergadertafel. We volgen hun privégesprekken en leven mee met hun meest persoonlijke worstelingen. Stap voor stap laten ze zich door de bezetter het moeras in lokken. De druk is groot, ze stoppen een voor een. Slechts drie secretarissen-generaal blijven de hele bezettingsperiode aan. Als de regering in mei 1945 terugkeert, blijkt de rekening al opgemaakt. De drie blijvers moeten weg, de anderen mogen terugkeren op hun post. Maar is dat wel terecht? 

Over de auteur

Stephan Steinmetz is auteur en was journalist, bestuurder en ambtenaar. Van zijn hand verschenen onder andere Schiphol. Biografie van een luchthaven (2020), De wieg (2017), Asterdorp. Een Amsterdamse geschiedenis van verheffing en vernedering (2016) en De brievenbus van mevrouw De Vries (2013).