Nederlands
English_w35_h45_bg.png)
Wat maakt de mens?
Onze lichamelijkheid in relatie tot techniek en wetenschap
.png)
Eindexamenboek filosofie 2024-2028
Wat maakt ons tot mens? Vaak beantwoorden filosofen die vraag door te zeggen dat mensen rationeel zijn, in tegenstelling tot dieren. We kunnen nadenken over onszelf en de wereld, en we hebben creativiteit. Maar tegenwoordig zijn computers rationeler dan wij, scheppen ze kunst en vellen ze morele oordelen. Zijn computers dan mensen? Volgens de wetenschap verschillen we dan weer niet van dieren en bestaat ons bewustzijn uit niets meer dan elektrische signalen in ons brein. In deze standpunten wordt de mens van buitenaf beschreven. Ze reduceren de mens tot ons gedrag en ons functioneren en dan blijkt dat we inderdaad niets bijzonders zijn. Maar strookt dat wel met hoe wij onszelf begrijpen?
Subjectieve ervaring
Iets wat computers en dieren niet hebben, maar de mens wel, is de subjectieve ervaring van ons lichaam in de wereld en het vermogen om daarop te reflecteren. Maar ook deze ervaring is tegenwoordig te modificeren: via gehoorimplantaten, oogzenuwoperaties en virtual reality kunnen wij onze persoonlijke waarneming voortdurend transformeren. Is er dan eigenlijk wel een onveranderlijke essentie van de menselijke ervaring?
Wat maakt ons tot mens?
Een onbetwistbaar antwoord op de vraag wat ons tot mens maakt bestaat waarschijnlijk niet, maar juist in een tijd waarin we worden geconfronteerd met de impact van ons bestaan op de wereld, is het van wezenlijk belang om haar te blijven stellen. Dit boek onderzoekt de aard van de mens vanuit de overlappende perspectieven van filosofie, techniek en wetenschap.
Over de auteurs
Kirsten Poortier is docent filosofie en kunst en was mederedacteur van het handboek Filosofie op school (2021). Erik Myin is hoogleraar filosofie aan de Universiteit Antwerpen en schrijft over waarneming, cognitie en bewustzijn. Peter-Paul Verbeek is hoogleraar filosofie en ethiek van wetenschap en techniek, en tevens rector magnificus aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde onder andere Op de vleugels van Icarus (2013) en De grens van de Mens (2011).
Inleiding
Kwestie 1 - Hoe ervaren wij ons bestaan als mens?
Opmaat: dualisme
1 Fenomenologie
Inleiding
1.1 Het gevoel van een zelf in beweging
Primaire tekst 1: Maxine Sheets- Johnstone (1966) over de fenomenologie van de dans
1.2 Fenomenologie in context
2 Onze verhouding tot onszelf
Inleiding
2.1 Excentrische positionaliteit
2.2 Natuurlijke kunstmatigheid
2.3 Bemiddelde onmiddellijkheid
2.4 De utopische standplaats
Primaire tekst 2: Helmuth Plessner (1941) over lachen en wenen
3 Ons bestaan in verhouding tot de ander
Inleiding
3.1 Niet geboren als vrouw, maar vrouw worden
3.2 Mensen van kleur gezien door de witte blik
Primaire tekst 3: Frantz Fanon (1952) over de geleefde ervaring van de Zwarte
Kwestie 2 - Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld?
4 Metaforen voor de mens
Inleiding
4.1 Lichamelijke metaforen
Primaire tekst 4: George Lakoff en Mark Johnson (1980) over lichamelijke metaforen
4.2 Technische metaforen
5 Mens – brein – computer
Inleiding
5.1 Wij zijn ons brein
5.2 Het brein als informatieverwerker en computer
5.3 Er zijn dingen die een computer niet kan (en een mens wel)
5.4 Van symboolverwerkingssystemen naar neurale netwerken
6 4E-cognitie
Inleiding
6.1 Embodied: belichaamde cognitie
6.2 Embedded: ingebedde cognitie
6.3 Extended: uitgebreide cognitie
Primaire tekst 5: Andy Clark en David Chalmers (1998) over hoe ons denken zich uitbreidt in de omgeving
6.4 Enactive: enactieve cognitie
Primaire tekst 6: Kevin O’Regan, Erik Myin en Alva Noë (2005) over de rol van het bewegende lichaam in de fenomenologie van de waarneming
Kwestie 3 - In hoeverre verandert het wezen van de mens door onze omgang met techniek?
7 Wij zijn van nature technologische wezens
Inleiding
7.1 Natural-born cyborgs
7.2 Symbolen als dingen om mee te denken
Primaire tekst 7a: Andy Clark (2003) over ons hybride brein
Primaire tekst 7b: Andy Clark (2003) over dynamische apparaten
8 Techniek verandert onze zintuiglijke ervaring
Inleiding
8.1 De empirische wending in de techniekfilosofie: van vervreemding naar bemiddeling
8.2 Mens-techniekrelaties
8.3 Technologie en de zintuigen
Primaire tekst 8: Petran Kockelkoren (2003) over de inlijving van de trein
9 Techniek is verweven met ethiek
Inleiding
9.1 De morele lading van techniek
Primaire tekst 9: Peter-Paul Verbeek (2014) over echoscopie
9.2 De technologische bemiddeling van onze moraal in vier dimensies
10 Voorbij het humanisme: scenario’s voor de toekomst van de mens
Inleiding
10.1 Posthumanisme
Primaire tekst 10: Jos de Mul (2016) over de drie scenario’s van de toekomstige mens
Kwestie 4 - Grensvervagingen
Opmaat: grensvervagingen
11 Grensvervaging tussen mens en dier (en planten, schimmels en bacteriën)
Inleiding
11.1 Van egologisch naar ecologisch denken
Primaire tekst 11: Timothy Morton (2012) over de mesh
11.2 Hoe planten denken en doen
11.3 Wat zouden dieren ons vertellen als we de juiste vragen zouden stellen?
Primaire tekst 12: Vinciane Despret (2012) over de spiegeltest bij dieren
12 Grensvervaging tussen levende en niet-levende wezens
Inleiding
12.1 Het handelingsvermogen van
niet-mensen
Primaire tekst 13: Bruno Latour (1992) over de Berlijnse sleutel
12.2 Cognitieve assemblages
Primaire tekst 14: Katherine Hayles (2017) over autonome drones in oorlogsvoering
12.3 Morele verantwoordelijkheid
13 Grensvervaging tussen fysieke en niet-fysieke verschijnselen
Inleiding
13.1 Verstrengeling en intra-actie
13.2 Homo deus: de mens als data, de mens als god
Primaire tekst 15: Miriam Rasch (2020) over het else
Nawerk
Noten
Bibliografie
Illustratieverantwoording
Namenregister
Zakenregister
Reviews 'Wat maakt de mens?'
In de media
‘Als ieder lesboek zo zou zijn, wil ik terug naar school. Gelukkig maar dat het boek er niet alleen voor scholieren is. Deze levendige, overzichtelijke en kraakheldere inleiding op de techniekfilosofie kan iedereen aanspreken.’ – Trouw ★★★★★
‘Bij schoolboeken is het altijd de kunst een balans te vinden tussen uitleg en commentaar of eigen mening, tussen van de kansel preken en op de hurken zitten, en tussen tekst (vaak te lang) en beeld (vaak te veel). Dat is wonderwel gelukt in het boek dat de komende vier jaar (2024-2028) zal dienen als examenstof filosofie voor het vwo.’ – NRC
‘Het uitmuntende nieuwe eindexamenboek laat het raadsel van de mens intact. En het geeft leerlingen een hoopvolle boodschap mee.’ – Filosofie Magazine
‘In dertien hoofdstukken wordt een panoramisch beeld geschetst van deze thematiek, met de bijbehorende filosofische vragen en achtergronden. Informatief en bezinnend: van de relatie tussen mens en computer en de verwevenheid van techniek en ethiek, tot het toekomstbeeld van het ‘transhumanisme’.’ – Friesch Dagblad
‘Wat ook interessant is, dat de integrale teksten van de genoemde filosofen worden gepresenteerd in primaire tekstblokken. Daardoor lees je niet alleen óver deze filosofen maar ook het werk ván de filosofen. De schrijvers leggen alle moeilijke filosofische begrippen op een zeer duidelijke manier uit, waardoor je veel leert van dit boek.’ – Managementboek
‘Waarom is dit boek nu juist zo boeiend om te lezen? Het brengt de mens, filosofie, wetenschap en techniek bij elkaar.’ – Congreswereld
Gerelateerde uitgaven
Filosofie op school
Op de vleugels van Icarus
De grens van de mens
