Met ACT en intuïtief eten ontsnappen aan de dieetcultuur

Foto: Marinka van Helvoort

Je hoort steeds meer mensen over intuïtief eten. Wat is dat precies?

Intuïtief eten is mogen eten wat je wilt, wanneer je wilt en zoveel als je wilt. Dit kun je doen, omdat je hebt geleerd weer te luisteren naar interne signalen, zoals honger en verzadiging, en minder naar externe signalen, zoals de weegschaal, de klok (wanneer mag ik eten?), eetlijstjes en calorieëntabellen. Je ervaart vrijheid en rust omtrent eten, omdat je niet meer aan regels vast zit. 

Wat zijn de grootste misvattingen rondom intuïtief eten?

Mensen denken vaak dat het toch weer een dieet is: ‘Als je intuïtief eet dan eet je alleen nog als je echt honger hebt en val je af.’ Maar intuïtief eten is juist het tegenovergestelde van een dieet. Het doel is dan ook niet om iets aan je gewicht te veranderen. 

Aan de andere kant denken mensen ook: ‘Als ik alles mag eten wat ik wil, dan hou ik nooit meer op met ‘slechte’ dingen eten.’ Maar zo werkt het niet. Als je alles mag eten wat je wilt, dan zijn op een gegeven moment de dingen die je jezelf eerder verbood – taart, chocola, koekjes – niet meer interessanter dan wat je jezelf niet verbood – fruit en groente. Dat is een kwestie van gewenning en leren luisteren naar je lijf. Soms heb je gewoon zin in fruit en groente, en soms in koekjes. Mensen die intuïtief eten hebben vaak een gevarieerder eetpatroon dan mensen die niet intuïtief eten. 

‘Je ziet er goed uit, ben je afgevallen?’ Dit klinkt als een compliment, maar maakt vooral duidelijk dat er op je lijf gelet wordt.

Dieetcultuur & dieetmentaliteit

We worden ons steeds meer bewust van de dieetcultuur. Hoe merk je dat we daarin leven?

Mensen willen niet dik worden of zijn, omdat je in onze maatschappij rottig behandeld wordt als je wel dik bent: mensen worden gepest, gediscrimineerd of uitgescholden op social media. Als je naar de dokter gaat krijg je al snel te horen dat je moet afvallen en wordt er vaak niet verder gekeken. De aanname is dat dikke mensen automatisch ongezond zijn. Dat wordt ons ook door iedereen verteld en hierdoor gaan mensen massaal aan de lijn. Maar omdat diëten niet werken – dat is uit onderzoek al decennia bekend – komen we ook weer aan. Dat zou dan onze eigen schuld zijn. En zo begint alles weer van voor af aan: op naar het volgende dieet.

En wat zijn minder opvallende manieren van hoe de dieetcultuur zich uit?

Sneaky zijn opmerkingen als: ‘Je ziet er goed uit, ben je afgevallen?’ Dit klinkt als een compliment, maar maakt vooral duidelijk dat er op je lijf gelet wordt, dat iedereen er opmerkingen over mag maken en dat alleen afvallen bewonderenswaardig is. Als je weer aankomt, houdt iedereen zich angstvallig stil.

Of wat heel veel dikke mensen horen: ‘Ik maak me gewoon zorgen over je gezondheid.’ Eigenlijk insinueer je daarmee dat de persoon zelf daar dus niet mee bezig is. Gezondheid is sowieso een heel breed begrip, met zowel lichamelijke als mentale aspecten, waar we vaak helemaal geen controle over hebben. Wat goed is voor iemands gezondheid is niet door een ander te bepalen en het is ook niet de verantwoordelijkheid van een ander. Het is eigenlijk heel neerbuigend om zo met iemand om te gaan.

Hoe kun je de invloed van de dieetcultuur bij jezelf herkennen? Wat zijn gedachten die binnen een dieetmentaliteit passen? 

We hebben gedachten uit de dieetcultuur geïnternaliseerd. We vinden zelf ook dat we er beter uitzien als we zijn afgevallen. We zeggen tegen onszelf dat een stuk taart eten ‘ongezond’ is. Dat komt doordat we dit soort zaken al jarenlang horen, van kinds af aan. En we gooien er een tandje bovenop; we noemen onszelf ‘lelijk’, ‘dom’, of ‘walgelijk’. 

De eerste stap

Wat kun je doen als je veel van dit soort gedachten herkent? Wat is een eerste stap die je kunt zetten om los te komen van de dieetcultuur?

Een eerste stap is om überhaupt op te merken dat je dit soort zelfkritiek hebt. Op het moment dat je dat merkt, kun je besluiten dat je dat niet meer tegen jezelf wilt zeggen. Als je bijvoorbeeld in de spiegel kijkt en denkt: ik zie er niet uit – daar is niemand bij gebaat. Je kunt ook denken: dit is mijn gezicht en dat is goed zoals het is. Hier kun je mee oefenen en dat voelt eerst misschien wat kunstmatig, maar dat is het geval bij alle nieuwe gewoontes. 

Wat eten betreft, kun je jouw eetregels eens ter discussie stellen. Waarom mag je bijvoorbeeld niet eten na acht uur ’s avonds? Klopt dat eigenlijk wel? Volgens wie mag dat niet? Wat we geleerd hebben over eten komt vaak uit dubieuze en niet-wetenschappelijke bronnen, maar bepaalde aannames worden wel breed gedragen in de maatschappij. Het punt is: je hoeft je gedrag niet te laten sturen door je (aangeleerde) gedachten, je mag ook andere beslissingen maken. 

Stel dat je (nog) geen begeleiding van een diëtist hebt, maar je wel met intuïtief eten wilt beginnen. Hoe pak je dat aan?

Ik vraag mensen altijd als eerste om na te denken over hun eigen dieetverleden. Wat heb je geleerd over eten en over jezelf? Welke regels kwamen hierbij kijken? Hoe heeft dat alles geleid tot je huidige relatie met eten en je lijf? Welke gedachten en gevoelens heb je daar precies bij? En wat zou je daar eventueel aan willen veranderen?

Dit heeft niet alleen met intuïtief eten te maken, maar ook met Acceptance en Commitment Therapie (ACT): hoe meer je kunt accepteren wie jij echt bent en bent geworden in de loop der jaren, hoe groter de kans dat je rust kunt ervaren ten opzichte van je lijf en eten. Dan kun je echt aan de slag gaan met wat jij belangrijk vindt, in plaats van te reageren op onrust in de vorm van regels en rigiditeit. 

Is intuïtief eten voor iedereen?

Veel mensen zijn bang dat ze eindeloos door blijven eten als ze intuïtief gaan eten. Er is tegenwoordig overal lekker eten te vinden en de mentaliteit ‘Ik haal het maar niet in huis, anders is het in één keer op’ hoor je ook veel. Dan is de gedachte: intuïtief eten zal voor anderen werken, maar niet voor mij. Hoe denk jij hierover? Zijn er mensen voor wie intuïtief eten niet zal werken? 

De gedachte ‘ik haal het maar niet in huis, anders is het in één keer op’ is natuurlijk een ervaring die mensen ook daadwerkelijk hebben. Wat mensen dan alleen niet beseffen, is dat het eten, bijvoorbeeld M&M’s, zelf dan een soort externe trigger is geworden. Er is een verwachting ontstaan: ‘Als ik M&M’s heb, dan eet ik de hele zak in één keer op.’ Of een gedachte: ‘Ik sta machteloos ten opzichte van M&M’s.’ Hier komt dan restrictie bij kijken: ‘Ik moet nooit M&M’s in huis halen.’ En als je dan wel eens M&M’s eet, dan denk je misschien: ‘Ik moet nu ophouden met eten!’ Moeite hebben met M&M’s is dan een gevolg, terwijl mensen de gedachten die deze moeite in de hand werken niet eens zo opmerken.

Ik haal het maar niet in huis, anders is het in één keer op.

Maar gewenning, een van de processen achter de werkzaamheid van intuïtief eten, zou echt voor iedereen op kunnen gaan: als je je oude overtuigingen loslaat en dus naar interne signalen luistert (Wat wil ik eigenlijk? Waar heb ik op dit moment zin in?), verandert er iets. Daarvoor is het ook nodig dat je de morele waarde van eten (‘M&M’s zijn slecht en ongezond’) loslaat. Zo worden M&M’s al snel minder interessant. Het is hiervoor belangrijk dat de aandacht echt verschuift van buiten naar binnen. En dat is best een spannende stap. 

Wel is er motivatie nodig om in dit hele proces te duiken en je moet het gevoel hebben dat het jou iets kan opleveren. Het kost energie en ruimte; je moet er aandacht en tijd aan besteden. Daar zijn bepaalde omstandigheden voor nodig en niet iedereen heeft die. Dat is de realiteit. Ik zou mensen dit proces dan ook nooit op willen dringen. Maar de processen achter intuïtief eten zijn bij iedereen hetzelfde. Ik denk dus wel dat iedereen het zou kunnen toepassen. 

Op weg naar zelfacceptatie en waarde-gestuurd gedrag

Tegen wat voor problemen lopen jouw cliënten vaak aan in het proces van zelfacceptatie en tijdens het leren om intuïtief te eten?

Zo goed als iedereen bevindt zich in de dieetcultuur. Je hoeft maar naar een feestje of etentje te gaan en het gaat binnen de kortste keren over diëten, onvrede met het lijf, vergelijken van lijven met anderen en over ‘niet dik willen worden’. Als jij erg je best doet om daar juist uit te stappen en jezelf wilt accepteren zoals je bent, dan kan dat een eenzaam proces zijn. Daarom is het belangrijk om een community te vinden. Ik ben voor mijn cliënten vaak het begin daarvan en op Instagram zijn ook verschillende mensen heel actief rondom dit onderwerp. Stichting Dikke Vinger maakt zich hier bijvoorbeeld hard voor. 

Vaak beginnen cliënten er in hun omgeving op een gegeven moment voorzichtig over, of ze stellen voorzichtige grenzen: ‘Ik heb het liever niet over mijn lijf.’ Maar dat is een proces van vallen en opstaan. Zolang dieetcultuur aanwezig blijft, is het lastig om je staande te houden in dat proces van verandering, want dat is kwetsbaar en nieuw. ‘Oude’ gedachten en gevoelens kunnen vaak weer de kop opsteken en zijn in mijn praktijk dus ook vaak onderwerp van gesprek. 

Mensen doen niet altijd wat hun waarden hun ingeven.

Is er een oefening die je vaak met je cliënten doet? 

Ik werk graag met de ACT-Matrix, die ik in het laatste hoofdstuk van Bite me beschrijf. Hier geef ik ook trainingen in aan andere professionals. Mensen denken bij het opstellen van de matrix na over hun waarden – bijvoorbeeld: intuïtief met eten willen omgaan – en gaan dan na welke gedragingen zij daar al in uitvoeren. In dit geval kan dat zijn dat iemand in een restaurant echt bestelt waar diegene het meeste zin in heeft. De realiteit is echter dat mensen niet altijd doen wat hun waarden hun ingeven. Ze worden ergens belemmerd en dit is lastig.

Dat gedrag nog niet altijd met waarden overeenkomt, komt door onrust. Dit neem je dan ook mee met het invullen van de matrix. Mensen geven aan wat hen kan belemmeren in het uitvoeren van waarde-gestuurd gedrag. Belemmeringen zijn vaak emoties, gedachten of oude eetregels. Deze belemmeringen leiden op hun beurt ook weer tot gedrag, dat dus eigenlijk tegen die waarde ingaat. Dit kan gaan om ‘toch iets gezonders bestellen’, of ‘geen toetje nemen’. We doen dit soort dingen om de onrust te dempen, maar deze blijft uiteindelijk gewoon bestaan en wordt met het vertonen van onrust-gestuurd gedrag vaak alleen maar erger. 

Het is een heel proces, maar het invullen van de matrix levert informatie en nieuwe inzichten op, waar iemand dan weer mee verder kan.

Persoonlijke ervaringen

In Bite me vertel je ook over je eigen verhaal en hoe je bij intuïtief eten bent uitgekomen. Aan welke inzichten heb jij zelf het meest gehad? Waardoor voelde je dat je de dieetcultuur kon loslaten?

Dat mijn waarde niet wordt bepaald door mijn omvang. Dat dunne mensen beter of mooier zouden zijn dan dikke mensen is een verzinsel en er is echt iets mis met die gedachtegang. 

Het echte loslaten van dieetcultuur is een lang proces, met ups en downs. Het belangrijkste daarin was denk ik het loslaten van de illusie van controle en echt op mezelf leren vertrouwen. Wat ik denk en wat ik voel is oké. Daar kan ik me door laten leiden. Dat heeft me uiteindelijk bakken energie en zelfvertrouwen opgeleverd. Ik hoef me niks meer te laten vertellen door dieetcultuur. Niemand hoeft dat. 

Intuïtief eten en ACT gaan over flexibiliteit.

Je noemt in Bite me dat perfectionisme geen plaats heeft in intuïtief eten. Je best doen is goed genoeg en het kan niet perfect. Ups en downs horen er ook bij. Herken je dat? Ben je nu volledig ontspannen rondom eten of betrap je jezelf soms nog op een dieetmentaliteit? 

Ja, we zijn allemaal een product van dieetcultuur en ik leer nog steeds om daar meer afstand van te nemen. Maar gedachten kun je niet uitzetten: op stressvolle momenten kan ik bijvoorbeeld echt wel weer wat oude gedachten hebben als: ‘Ugh, woog ik maar wat minder.’ Bijvoorbeeld toen we video’s gingen maken ter promotie van het boek. 

Maar dat mag! Ik zie het als een logisch gevolg van zo’n 35 jaar in de dieetcultuur rondzwerven. Het hoort bij acceptatie om dan ook te denken: ‘O ja, dat soort dingen denk ik nog af en toe.’ Het verschil is dat ik me er niet meer naar gedraag. Ik zal nooit meer gaan lijnen. Daarvoor heeft intuïtief eten en leven me veel te veel opgeleverd. 

En inderdaad, je kan intuïtief eten niet perfect doen. Je moet zorgen dat je jezelf met intuïtief eten niet toch weer nieuwe strakke regels oplegt. ACT en intuïtief eten gaan juist over flexibiliteit. Het is geen nieuw dieet dat kan mislukken. Als je merkt dat je toch weer even bent terug gezogen in dieetcultuur, kun je altijd weer verder met intuïtief eten waar je gebleven was.

Heb je nog goede tips over wie je kan volgen op social media als je dit onderwerp interessant vindt?

Dikke Vinger, en iedereen die bij die stichting aangesloten is! En op Twitter Asha ten Broeke natuurlijk. Lees ook haar columns en de interviews met haar. Ik hou zelf erg van persoonlijke verhalen over dit onderwerp, van bijvoorbeeld Virgie Tovar, Jes Baker en Tatjana Almuli. Verder volg ik op Instagram Voedingspsycholoog en Intuitiefeten.nu, mensen met wie ik ook samenwerk. Blijdieetvrij en Frouke van Overveld doen goed werk op dit gebied. En Instagramaccounts als die van Bigvegansister en Mayra Louise vind ik ook heel inspirerend.